يکي از مهمترين وجوه تمايز انسان از ديگر موجودات قدرت تفکر و خلاقيت اوست. قدرت دستکاري در ذهن و پديده هاست، قدرت کشف و توليد ابزار و انديشه هاي جديد است، که همه اينها به نوعي خلاقيت است. همه انسان ها کم و بيش خلاق اند و اين توانايي  همچون انواع هوش با درجات متفاوت در همه ما وجود دارد، مهم آن است که بتوانيم آن را شکوفا نموده، توسعه دهيم و به خدمت بگيريم.
تفکر خلاق مي تواند بهترين سلاح مبارزه با مشکل نيز قلمداد شود. افرادي که تفکر خلاق را در خود شکوفا نکرده اند تا به کوچکترين مشکلي مي رسند، مي گويند «آه بازيک مشکل!»  در صورتي که انسان هاي خلاق اين نگرش منفي را تسليم شدن قبل از جنگ مي پندارند، زيرا معتقدند مشکل نه تنها مزاحمت نيست بلکه مبارزه اي براي کشف راه حل است.  در داستان «پوليانا» مي خوانيم: او دختر کوچکي بود که در روز تولدش منتظر بود عروسکي را از فرستاده اي دريافت کند. زنگ درب به صدا درآمد و پيکي جعبه اي را به او تحويل داد، در پوست نمي گنجيد، درب آن را با شوق گشود و از ديدن چوبدستي در جعبه متحير شد، مدتي در بين همه اعضاي خانواده سکوت سنگيني حاکم شد، ناگاه پدر سکوت را شکست و به دختر نزديک شد و به او ياد داد که، حال ببينيم در اين اتفاق چه چيزي مي توان يافت که از آن خوشحال شويم؟  پس از مدتي فکر کردن پوليانا با صداي بلند گفت: «آهان» يافتم، مي گذارم کنار اتاقم و با نگاه کردن به آن خوشحال مي شوم که من نيازي به آن ندارم و خدا را شکر مي کنم.  تفکر خلاق مي تواند به ما بياموزاند که حتي وقتي باحادثه اي ناگوار برخورد کرديم، چگونه احساس بد و منفي خود را به احساس خوب و مثبت تبديل کنيم.
تعريف مهارت تفکر خلاق: مهارتي است که شخص از تلفيق مهارت هاي حل مساله و تصميم گيري از افکار يا روابط نو برخوردار شده و قدرت کشف و انتخاب راه حل هاي جديد را پيدا مي کند.
انواع تفکر: 1- تفکر واگرا 2- تفکر همگرا
تفکر خلاق با تفکرواگرا رابطه مستقيم دارد.
افراد با تفکر واگرا سعي مي کنند پديده ها و امور و افکار را آن چنان که هستند به راحتي نپذيرند، بلکه نگاه متفاوت تري داشته باشند و از قالب هاي فکري همسان دور شوند، به عبارتي پديده ها را با چشم  و منظر ديگري نگاه  کنند به نقل سهراب سپهري:
چشم ها را بايد شست، جور ديگر بايد ديد
چترها را بايد بست، زير باران بايد رفت
اما در تفکر همگرا، فکرهاي جديد و نو کمتر در آن راه پيدا مي کند، امور و پديده ها را آن چنان که هستند مي بينند و مي پذيرند.
مراحل تفکر خلا ق:
1- آمادگي: در اين مرحله افراد به امور و پديده هاي مختلف زندگي دقت و توجه بيشتري پيدا مي کنند، به حدي که گاهي پديده هاي زندگي مدت هاي طولا ني ذهن شخص را به خود مشغول مي نمايد.
2- مطالعه: در اين مرحله فرد با بررسي و مطالعه بيشتر روابط بين پديده ها را بهتر درک مي کند.
3- تغيير : در اين مرحله شخص به نوع روابط بين پديده ها که ذهن او را به خود مشغول کرده پي برده و  با طرح سوال هاي مختلف در ذهن به نقد و بررسي آن مي پردازد.
4- پختگي: در اين مرحله شخص با گذر از مراحل قبل به درک و شناخت عميق تري از روابط بين پديده ها مي رسد و گويي پديده ها، جزيي از وجودش شده است.
5- اشراف: در اين مرحله شخص به پاسخ هاي ناگهاني دست پيدا مي کند و معمولا  با کلماتي نظير «آهان، يافتم»... متجلي مي شود.
6- وارسي: در اين مرحله فرد به بررسي بهترين ايده اي که در مراحل قبلي به آن رسيده است مي پردازد تا صحت و سقم و درستي آن را مشخص نمايد.
7- اجرا: در اين مرحله فرد افکار يا ايده هايي که مورد تاييد واقع شده اند را به مرحله اجرا در ميآورد.
ويژگي هاي افراد داراي تفکر خلا ق:
1- راه هايي را جست  و جو مي کنند که از طريق آن بتوانند فکر خود را به سوي ايده هاي نو و تازه هدايت نمايند.
2- به همه جوانب يک موضوع و مساله توجه دارند.
3-  در حل يک مساله تمرکز حواس بيشتري را از خود نشان مي دهند.
4- فکرهاي بکر(دست نخورده و نو) را بيشتر از  ديگران از خود نشان مي دهند.
5- به راه حل هايي مي انديشند که ممکن است از ديد ديگران اهميت چنداني نداشته باشد.
6- از ربط ايده ها و تجربيات مختلف، نتايج جديدي را مي گيرند.
7- افکار و عقايده خود را به راحتي مطرح مي کنند و از مواجه با عقايد مختلف استقبال مي کنند.
8- براي حل مسائل و مشکلا ت، راه هاي مختلف را بررسي و تا رسيدن به نتيجه دلخواه تلا ش مي کنند.
9- خود را محدود به نظرات ديگران نمي نمايند، حصار هر آن چه بود و هست را مي شکنند.
10- همواره کنجکاو بوده ودر جست وجوي اطلا عات جديد و نو هستند.
11- از قدرت تصور سازي ذهني بالا يي برخوردارند، تا حدي که به تفکرات خود، عينيت مي بخشند.
12- مثبت نگر و پرانرژي هستند.
13- معمولا  براي هر سوالي آمادگي ارائه پاسخ هاي مختلف را دارند.
14- سوال و جواب هاي غير عادي و عجيب و غريب در آن ها بيشتر ديده مي شود.
چگونه تفکر خلا ق را در خود و ديگران پرورش دهيم؟
(راهکارها):
1- اطلا عات و تجارب خود را در موقعيت هاي مختلف گسترش دهيم.
2- از ديگران و کودکان سوال هايي را بپرسيم که پاسخ هاي متعدد داشته باشد.
3- اگر سوال هاي غيرمعمولي از سوي ديگران مطرح مي شود، سعي کنيم تا با همکاري خودشان پاسخ هاي جديد و نو را کشف کنيم.
4- رفتارها والگوهاي افراد خلا ق مثل ابوعلي سينا، دکتر حسابي و ... را سرمشق زندگي قراردهيم.
5- از فنون ويژه تفکر خلا ق مانند «بارش فکري» به خوبي استفاده نماييم. (حمله ذهني به يک موضوع را بارش فکري مي گويند).
6- تصورات ذهني خود وديگران را تقويت کنيم، زيرا تصوير سازي کمک مي کند تااطلا عات در حافظه  بلند مدت بيشتر ذخيره شوند، براي مثال اگر فرزندمان داستاني از دايناسورها رامي خواند، از او بخوايم تصور کند که ميان جنگل قرار دارد، به صداي آنان گوش دهد، بزرگي جثه اش را در نظر بگيرد، صداي پاي آن ها را بشنود و ...

7- در نوشتن داستان يا کشيدن نقاشي و ... به جاي استفاده از نمونه (مدل) از طرح هاي خلا ق ذهن خود استفاده کنيم.
8- آن چه را که مي خوانيم، مي بينيم و مي شنويم، مهم ترين نکات آن را يادداشت نماييم.
9- هر فکر جديدي که به ذهن ما مي رسد، بنويسيم. (افکار خود را روي کاغذ بياوريم.)
10- اجازه دهيم هر سوالي را از ما بپرسند و سوالا ت آنان را جدي بگيريم.
11- بازي هاي فکري، ساخت اشيا با گل، مجسمه سازي، نقاشي و داستان نويسي موجب شکوفايي ذهن و خلا قيت مي گردد.
12- طرح سوال هاي باز و تکميل جملا ت  و داستان هاي ناتمام در رشد تفکر خلا ق موثر است.
13- به عقايد ديگران (به ويژه کودکان و نوجوانان) احترام بگذاريم و اجازه دهيم که تا حد ممکن کارهايشان را با ذوق و سليقه خود انجام دهند.
14- ابتکار و تخيل را باور داشته باشيم تا زمينه بروز فعاليت هاي خلا ق در جامعه فراهم شود.
15- سعي کنيم پاسخ هاي ما در مقابل سوالا ت ديگران به گونه اي باشد که او را به سوال هاي جديدتري هدايت کنيم.
16- فرصت ابتکار و نوآوري را در خانواده و مدرسه و محل کار به ديگران بدهيم.
17- از موقعيت هايي مانند مسافرت، بازديد از موزه ها، رفتن به مکان هاي تفريحي و فرهنگي جهت آموزش تفکر خلا ق استفاده کنيم.
18- احساس امنيت، شادي و آرامش از عوامل شکوفايي تفکر خلا ق است، آن عوامل را از خود و ديگران دريغ نکنيم.
19- هوش، استعداد، مهارت و تلا ش جدي، بخشي از عوامل رشد خلا قيت است اما ضروري است به ايجاد انگيزه نيز توجه ويژه اي داشته باشيم.
20- توانايي ديگران، حتي کودکان را بپذيريم و باور داشته باشيم که هر فرد موجودي منحصر به فرد است و مثل و مانندي ندارد.
21- وقتي کار و فکر جديد خلا قانه اي را از ديگران مشاهده کرديم، با تشويق، خوشحالي و شادي خود را ابراز کنيم.

منبع : روزنامه مردم سالاري